ความเป็นมาและความสำคัญ

       

      สมัยก่อนปู่ ย่า ตา ยาย ได้ทำการจักสานของใช้ในการประกอบอาชีพและการดำรงชีวิต โดยนำวัสดุ
จากวัสดุธรรมชาติมาใช้ในการจักสาน เช่นไม้ไผ่ หญ้าแฝก กก ผือ และอีกหลายๆอย่าง จนก่อให้เกิดงาน
อาชีพสืบต่อกันมาเป็นภูมิปัญญาสู่ลูกหลานแต่วัสดุอุปกรณ์จากธรรมชาติเหล่านั้นไม่คงทนเท่าที่ควร
      
       ปัจจุบันความก้าวหน้าทางวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ต่างๆ เกิดขึ้นมากมายทำให้มีการดัดแปลงจากอุปกรณ์เหล่านี้ไปเป็นเส้นพลาสติกแทน โดยได้นำเอาเส้นพลาสติกที่มีลักษณะคล้ายดอกแต่มีสีสันลวดลายที่สวยงามและคงทนมาทำการสาน

ตะกร้า

ตั้งใจกันสานตะกร้ามาก

ขั้นตอนการทำ

1. ตัดเส้นพลาสติกยาวกว่ากระเป๋แบบ 20 - 30 ซม. จำนวนความกว้าง 11 เส้น จำนวนความยาว 23 เส้น

2. นำเส้นพลาสติกที่ตัดไว้โดยนำ 11 เส้นมาเรียงไว้(ความกว้างของกระเป๋า)

                           

3. นำเส้นพลาสติกที่เหลือ 23 เส้น นำมาสานทีละเส้น

4. เมื่อนำมาสานครบทั้ง 23 เส้นแล้ว หลังจากนั้นจัดเส้นพลาสติกให้แน่นไม่ให้มีช่องว่าง

5. เมื่อจัดเส้นพลาสติกแล้วให้นำเส้นพลาสติกทุกด้านมาจัดกัยลายโดยขัดเว้นเส้น

6. ขึ้นลายข้างกระเป๋า โดยการสานจะใช้ 3 เส้น ในการสาน 1 รอบ

7. เมื่อสานเสร็จแล้วให้บีบตามขอบของกระเป๋าเพื่อทำให้เป็นทรง

8. ใส่หูถือกระเป๋าก็จะเป็นขั้นตอนสุดท้าย

อุปกรณ์ในการทำกระเป๋า

  1. เส้นพลาสติก

  2. กรรไกร

  3. สายวัด

เริ่มต้นจากการวัดพลาสติก
                                            ส่วนของกระเป๋า - เส้นตั้งยาว 85 ซม.  15 เส้น
                                                                       
                                                                       - เส้นนอนยาว 90 ซม.  9 เส้น

                                                                       - เส้นสานยาว 100 ซม.  15 เส้น

                                                                       - เส้นเก็บขอบปากยาว 150 ซม. 1 เส้น

                                            หูกระเป๋า              - เส้นกลางยาว 100 ซม. 1 เส้น

                                                                        - เส้นไขว้ยาว 120 ซม. 2 เส้น

วิธีการทำไม้กวาดทางมะพร้าว

1. นำก้านมะพร้าวมาเหลาเอาใบออก ผึ่งแดดไว้ 2 วัน
2. นำก้านมะพร้าวที่แห้งดีแล้วมามัดเป็นกำๆละ 30 อัน จำนวน 12 มัด
3. นำมาถักเรียงกันเป็นรูปเฝือก มัดด้วยเชือกถักมาประกอบกับด้ามไม้ที่เตรียมไว้มัดด้วยลวดตอกตะปูให้แน่นกันเลื่อนขึ้น-ลงของไม้กวาด
4. แบ่งถักด้วยเชือกถักเป็น 24 กำ (จากเดิม12 กำ)ดึงให้แน่น
5. แซมด้วยก้านมะพร้าวอีกครั้งหนึ่ง เพื่อให้ไม้กวาดแน่นหนาขึ้น

วัสดุ-อุปกรณ์

1. ก้านมะพร้าวด้ามไม้ไผ่ หรือไม้รวก หรือไม้เนื้อแข็ง

ก้านมะพร้าว

เพิ่มคำอธิบายภาพ

2.เชือกถัก

3.ค้อน ตะปู ลวด คีม

ลวด

คีม

4.สำหรับการเลือกก้านมะพร้าว ควรใช้ก้านมะพร้าวสวน ไม่นิยมใช้ก้านมะพร้าวหอมเพราะก้านแกนสั้น ไม่เหมาะแก่การทำไม้กวาดทางมะพร้าว

3. ไม้กวาดใยมะพร้าว ทำจากลูกมะพร้าว เอามาแต่เฉพาะส่วนกาบจะมีส่วนประกอบเป็นเส้นใยเหนียววิธีการทำต้องนำกาบมะพร้าวไปแช่น้ำ และเอาส่วนที่เป็นใยออกมาแล้วจึงนำใยได้ไปจัดเรียงให้อยู่ในลักษณะที่เป็นแผ่นที่สามารถใช้ในงานได้ แล้วจึงผูกด้วยหวายหรือเชือกกับด้ามให้แห้ง

ไม้กวาดใยมะพร้าว

4. ไม้กวากพลาสติก ไม้กวาดชนิดนี้มีความคงทนมากกว่าไม้กวาดที่ทำจากวัสดุธรรมชาติ และยังสามารถทำให้มีสีสันสวยงามได้ ตัวมีทั้งแบบพลาสติก หรือแบบที่เป็นโลหะ เช่นอลูมิเนียมเนื่องไม้กวาดทำจากพลาสติก จึงสามารถใช้กับพื้นที่เปียกได้ หรือสามารถทำความสะอาดได้





ไม้กวาดพลาสติก



 ไม้กวาดมีหลายชนิด แบ่งตามชนิดของขนไม้กวาดที่เรารู้จักกันดี
         
1.ไม้กวาดดอกหญ้า เป็นไม้กวาดที่นิยมกันมาก ลักษณะของไม้กวาดเป็นด้าม มีทั้งด้ามยาวและด้ามสั้นตรงปลายของด้ามไม้กวาดจะมีปลายก้านของดอกหญ้ามัดรวมกันอยู่ ตรงปลายของขนดอกหญ้าจะถูกจัดให้แผ่ออกอยู่ในลักษณะแบนเพื่อเพิ่มพื้นที่ในการกวาด

ไม้กวาดดอกหญ้า

2. ไม้กวาดทางมะพร้าว ขนของไม้กวาดจะทำจากใบมะพร้าว เอาเฉพาะก้านที่อยู่ตรงกลางใบมาตากแห้งจะได้มีก้านไม้ที่มีลักษณะแข็งและยืดหยุ่นแต่ไม่มากนำเอาก้านมารวมกันและผูกติดกับด้ามก็จะได้ไม้กวาดทางมะพร้าวมาใช้งาน

ไม้กวาดทางมะพร้าว

 

    การทำไม้กวาดทางมะพร้าว คือ ภูมิปัญญาอย่างหนึ่งที่คนไทยรู้จักคิดค้นประดิษฐ์ขึ้นจนสำเร็จและสืบทอดกันมาตั้งแต่บรรพบุรุษจนถึงรุ่นลูกรุ่นหลาน ต้นมะพร้าวเพียง1 ต้น สามารถทำให้เกิดประโยชน์ได้หลายอย่าง กะลามะพร้าวนำมาประดิษฐ์สิ่ของได้เช่นกัน อาทิ เครื่องประดับ เช่นสร้อยคอ สร้อยแขน เข็มขัด ของใช้ เช่น กะลาก๊อบแก๊บ เปลือกของลูกมะพร้าวสามารถนำมาปลูกต้นไม้ได้ เช่น ปลูกต้นกล้วยไม้ ยอดของมะพร้าวสามารถนำมาทำอาหารได้หลายอย่าง เช่นแกงไก่ใส่ยอดมะพร้าวอ่อน เป็นต้น ใบมะพร้าวก็สามารถนำมาสานปลาตะเพียน ตั๊กแตน และเอามาห่อขนมได้ส่วนทางมะพร้าวสามารถนำมาทำไม้กวาดปัดหยากไหย้ ไม้กลัดห่อขนมหรือของต่างๆ

ก้านมะพร้าว

ไม้กวาดทางมะพร้าว

เพิ่มคำอธิบายภาพ

วิธีการทอเสื่อ

คุณป้ากำลังทอเสื่อ

  เลือกขนาดของฟืมให้ได้ขนาดตามที่ต้องการ นำฟืมไปตั้งในกี่ที่จะทอตั้งให้ได้ระดับระยะห่างจากเหล็กตีนเสื่อประมาณ 2 ฟุตนำเชือกไนล่อนมาแขวนตามริมฟืมซี่แรก จะเริ่มจากด้านหรือด้านขวาก็ได้แล้วแต่ถนัด การร้อยเชือกใช้คน 2 คน คนหนึ่งนั่งอยู่ที่หัวเสื่อคอยมัดเชือกที่ขึงให้ตึง และแน่น อีกคนนั่งอยู่ตีนเสื่อคอยสอดเชือกเข้ากับเหล็กตีนเสื่อใช้เชือกสอดเข้าไปในรูฟืมที่เจาะไว้เป็นสองแถว แล้วตึงปลายเชือกไปเกาะติดกับลิ่มที่เราตอกงอไว้ติดกับไม้อีกท่อนหนึ่งแล้วยึดกันให้แน่น เชือกดึงให้ยาวตามความยาวของเสื่อ
    ในการทอเสื่อจะใช้คน 2 คน คนแรกเป็นคนทอ อีกคนหนึ่งเป็นคนคอยสอดเส้นกก กกที่นำมาทอจะซุบน้ำเพื่อให้กกนิ่มและทอได้แน่น การทอ คนทอจะต้องคว่ำฟืมเพื่อให้มีช่องว่างสำหรับสอดกก คนสอดจะสอดเส้นกกโดยแนบเส้นหัวของเส้นกกกับไม้สอด สอดไปตามช่องระหว่างเชือกที่แยกออกจากกันขณะที่คว่ำฟืม พอสอดไปสุดริมเชือกอีกข้างดึงไม้สอดกลับคืนคงเหลือแต่เส้นกกคนทอก็กระทบฟืมเข้าหาตัวแล้วคนทอก็หงายฟืม คนสอดก็ใช้ส่วนปรายของเส้นกกแนบกับไม้สอด สอดกกเข้าไปอีก คนทอก็กระตุกฟืมเข้าหาตัว แล้วเม้นเสื่อทางด้านซ้ายมือ การเม้นเสื่อคือการใช้กกม้วนงอลงแล้วสอดพับเชือกขัดไว้ให้แน่น ต่อไปคว่ำฟืม  เม้นเสื่อทางด้านขวามือ ทำเช่นนี้ไปเรื่อยๆ จนกว่าจะได้ขนาดตามที่ต้องการ ในการทอเสื่อเพื่อเป็นการป้องกันเสื่อรุ่ย นำเสื่อที่ทอเสร็จแล้วผึ่งแดดไว้จนแห้งสนิทจึงพับเก็บไว้
   

อุปกรณ์การทอเสื่อ

1. กก มีลักษณะลำต้นกลมๆ หรือที่ชาวบ้านเรียกว่าไหล

กกที่ใช้สำหรับทอเสื่อ

2. ฟืม เครื่องสำหรับทอเสื่อมีลักษณะเป็นท่อนไม้มีรูห่างกันสำหรับสอดเชือกปอปั่นขนาดเล็ก

ฟืมที่ใช้สอดเชือกกางโฮง

3. โฮง โครงไม้เครื่องทอ ทำด้วยแก่นไม้เนื้อแข็งเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า ใช้ในการทอเสื่อกก

โฮงที่ใช้ทอเสื่อกก

4.เอ็นหรือเชือกไนล่อน เชือกที่ใช้ขึงกัยโฮง

เชือกที่ใช้สำหรับกางโฮง

5. ไม้สอด ไม้ที่ทำจากไม้ไผ่มีลักษณะแบนๆ ใช้สอดไปตามช่องว่างระหว่างเชือกไนล่อน

ไม้ใช้สำหรับสอดเส้นกกเข้ากับโฮง

การย้อมสี

  1. ต้มน้ำให้ร้อนและผสมสีลงไป

2. นำสีย้อมกกที่เราอยากใส่เทลงไปในหม้อ

3. นำต้นกกที่เตรียมเอาไว้นำลงหม้อให้สีเข้ากับเนื้อกก

4.กลับด้านให้สีเข้ากัน

5.เอาขึ้นมาแล้วตากให้แห้ง(สามารถนำมาทอได้)

      

       การทอเสื่อกก  เป็นภูมิปัญญาของคนในท้องถิ่นที่นำเอาต้นกกมาแปรสภาพให้เป็นเส้น ย้อมสีแล้วสานทอให้เป็นแผ่นผืน  เพื่อนำมาใช้ปูลาดรองนั่งหรือนอน  หรือทำธุรกรรมต่างๆ  ตลอดจนทำพิธีกรรมทางศาสนาและความเชื่อเสื่อกก  เป็นผลิตภัณฑ์ที่มีใช้กันอยู่ทั่วไปทั้งในประเทศหรือต่างประเทศ  ทั้งนี้เพราะต้นกกเป็นพืชธรรมชาติที่ขึ้นอยู่ทั่วทุกภูมิภาค และภูมิปัญญาของคนในท้องถิ่นที่นำต้นกกมาแปรสภาพก็มีลักษณะคล้ายกัน หรือได้อิทธิพลทางความคิดจากกันและกัน ทำให้เสื่อกกถูกจัดได้ว่าเป็นปัจจัยจำเป็นอย่างหนึ่ง  ต่อการดำรงชีวิตของผู้คนในอดีต

               

          กกมี 2 ชนิดคือ

      1. กกพื้นเมืองตามภาษาเรียกว่า "กกเหลี่ยม" หรือ " ผือ" ลักษณะลำต้นเป็นสามเหลี่ยม แข็ง กรอบ และไม่เหนียว เมื่อนำมาทอเป็นผืนเสื่อขัดไม่เป็นเงา อย่างยิ่งใช้ไม่ทนทาน เพราะฉะนั้นจึงไม่ค่อยจะนิยมใช้กันมาก
     2. กกพันธุ์ลังกาภาษาพื้นเมืองเรียกว่า "กกกลม" หรือ "ไหล" ลักษณะของลำต้นกลม ผิวอ่อนนุ่ม เหนียว ไม่กรอบ เมื่อนำมาทอเสื่อแล้วนิ่มนวลน่าใช้ ขัดถูก็เป็นมันน่าดู จึงนิยมใช้กกกลมมาทอเสื่อกันมาก

               

        

ฟืมใช้สำหรับทอผ้า

    ฟืม เป็นเครื่องมือที่ใช้สำหรับทอผ้า มี่ตัวฟืมที่ทำจากไม้ เนื้องแข็ง เป็นกรอบสี่เหลี่ยม มีฟันซี่เล็กๆเรียงกันเป็นตับอยู่กลางและระยะห่างของฟันเป็นที่ใช้สำหรับสอดเส้นไหมผ่าน ความกว้างของฟืมประมาณ 5-6 เซนติเมตร ส่วนความยาวของฟืมคือความกว้างของผืนผ้าในการใช้ฟืมเนื่องจากการทอครั้งต่อไป จะต้องเหลือเส้นไหมที่ทอคร้งก่อนไว้เพื่อนำมาผูกกับเส้นไหมที่ต้องการทอครั้งต่อไปโดยไม่ให้เส้นไหมจากการทอครั้งก่อนหลุดออกจากฟืม ไม่เช่นนั้นจะต้องนำเส้นไหมมาสอดผ่านฟันของใหม่ซึ่งจะต้องใช้เวลานานมาก